شاد شاید نه، ولی خوشحال

 

خیلی برایم پیش آمده در زمانی که دیگران شادند و دارند از ته دل قهقهه می‎زنند من حسی کاملن متفاوت داشته باشم. یا مثلن وقتی جایی یا کسی دارد خنده را تقدیس می‎کند و خنده را دوای هر درد و بهترین چیز دنیا می‎خواند مخالفتی اساسی تمام بدنم را بگیرد. این مساله تبدیل به دغدغه خورنده من شده بود. چه چیزی در من نمی‎گذارد که مانند دیگران فکر کنم؟

چند وقت پیش با آقایی آَشنا شدم که امواج معنویت از خود ساطع می‎کرد. بی‎نهایت آرام و بی‎نهایت خلاق و بی‎نهایت با‎اخلاق بود. لباس سبز الیاف طبیعی می‎پوشید و آرامشش در نوع  لباسش هم جلوه داشت. تمام افراد برایش احترام خاصی قائل بودند و با بیست و هفت، هشت سال سن به زور پیش‎نمازش می‎کردند. آموزش گفت‎و‎گو و مهارت‎های با هم حرف زدن می‎داد. در طول یک روزی که معلم من بود یک بار هم ندیدم که قهقهه بزند با این‎که موقعیتش بود اما همیشه خنده‎ای ملیح گوشه لبش بود. در آن‎جا معلم دیگری هم حضور داشت که فن بیان درس می‎داد. جوان و چاق و به شدت شاد بود و همیشه در حال شوخی کردن. کلاس‎های بسیار پرانرژی‎ای داشت. ولی حرف فوق‎العاده‎ای برای زدن نداشت. پر بود از توصیه‎ها و نکته‎هایی برای چگونه صحبت را شروع کردن یا چگونه از طریق زبان بدن احساسات طرف مقابل را شناختن یا اینکه چگونه با دورویی مصلحتی اعتماد طرف مقابل را جلب کردن و ... حرف‎های نامفیدی نبود ولی چیزی هم نبود که تا مدت‎ها در یادت بماند و ساعت‎ها به آن فکر کنی. شاید به‎یاد ماندنی ترین صحبت‎هایش آن‎هایی بود که از تجارب اجرا روی سن و روزنامه‎نگاری‎اش می‎گفت و اکثرن به علت بامزه بودن و داشتن بار داستانی در خاطر می‎ماند. اما حرف‎هایی که آن مرد متین(معلم گفت‎وگو) درباره حقیقت و توان هرکس برای بهره‎مند شدن از آن را زد را فکر نمی‎کنم حالا حالاها از یاد ببرم.

می‎گویند کمدی از تضاد ایجاد می‎شود. تضاد شخصیت با موقعیت، تضاد شخصیت با دیگر شخصیت‎ها، تضاد عرف جامعه با یک عمل و... ولی به نظر من کمدی‎ای از نوع دیگر وجود دارد که از تضاد ناشی نمی‎شود بلکه هنگام کشف یک حقیقت ایجاد می‎شود. هنگام تضاد آدم درآن لحظه با آدم لحظه قبلش. البته این کمدی موجب خنده‎ای نمی‎شود که کمدی نوع اول ایجاد می‎کند بلکه خنده‎ای دراماتیک‎تر را می‎سازد، خنده‎ای درونی‎تر و بسیار ژرف تر. خنده‎ای که شاید حتی با حرکت لب‎ها دیده نشود و حتی باعث شادی نشود اما حالی خوب ارمغان آورد. حالی خوش. ارزش این کمدی و این خنده هزاران برابر قهقهه‎ها و کمدی‎های لوس معمول است. شگفتا که این خنده در موقعیت‎های غمگین کننده بیشتر پتانسیل ایجاد شدن دارد تا موقعیت‎های فان زیرا غم معمولن به آدم را به فکر فرو می‎برد در حالی که شادی احساس بیخیالی را زنده می‎کند. جایی مثل فیلم«بچه» چاپلین یا هنگام عزاداری عاشورا یا وقتی عزیزی فوت می‎کند و یادت می‎اندازد که این دنیا خیلی فانی‎است یا هزار یای دیگر. خنده‎ای که دیگر در دل و جانت استوار می‎شود و به این راحتی از بین نمی‎رود.

با این مقدمه می‎خواستم به سراغ خندوانه بروم و نقدی برایش بنویسم اما اتفاقی برایم افتاد که نظرم را تغییر داد. مادرم از بیمارستان سوختگی طالقانی برگشته بودکه  به توصیف خودش جایی مانند جهنم بر روی زمین است و بچه‎های آن‎جا شرایط روحی و جسمانی خیلی بدی دارند. برایم تعریف کرد که آن‎جا مادر یکی از بچه‎ها گفته بچه‎اش هر سه تکرار خندوانه را می‎بیند و این برنامه خیلی خوش‎حالش می‎کند. این گفته قانعم کرد که تنها خنده مورد نیاز خنده نوع دوم نیست و خنده‎ای معمولی خیلی مواقع کارسازتر است. ازدیاد غم هم مانند ازدیاد شادی می‎تواند اثرات مهیب خودش را بگذارد و باعث بیخیالی از نوع دیگری شود. بیخیالی همراه ناامیدی که از بیخیالی خالی به مراتب بدتر است. این غم نه تنها باعث تفکر و ژرف شدن نمی‎شود بلکه فرد را نسبت به همه‎چیز بی‎تفاوت می‎کند حتی نسبت به جانش. در این شرایط فقط خنده‎ی معمولی می‎تواند تاثیرگذار باشد و شخص را از این حالت بیرون آورد و به شرایط عادی بازگرداند. اما فقط این کافی است؟ قطعن خیر. حالا نوبت کمدی واقعی است که فرد را به صورت دائم از این شرایط درآورد و به جای این‎که برایش فراموشی بیاورد مداوایش کند.

تمام. ولی دلم نیامد که این سخن ولگرد دوست داشتنی سینما را ننویسم "زندگی در کلوز آپ تراژدی و در لانگ شات کمدی است".